De Zuid-Willemsvaart is een kanaal dat als lateraal kanaal van de Maas dient en Maastricht en ’s-Hertogenbosch met elkaar verbindt. Het is een van de zeven Kempische kanalen tussen de Maas en de Schelde. Het kanaal is 121,9 km lang.

Kanalen en rivieren zijn onmisbaar voor transport. De Maas was als rivier nogal wispelturig. In de zomer weinig water, en daarmee weinig mogelijke diepgang van schepen. In de winter en na periodes van regen in het Franse en Belgische stroomgebied een wilde rivier met hoge afvoer en stevige stroming. Omdat de Maas niet het hele jaar bevaarbaar was, werd er nagedacht over een kanaal als alternatief. Onder Koning Willem I kwam alles in een stroomversnelling.

Het graven van het kanaal had vier belangrijke doelen :

• bevordering van koophandel
• vervoer van turf en landbouwproducten
• militair belang
• ter verbroedering van het Zuidelijke en Noordelijke deel der Nederlanden

In 1818 verscheen het Koninklijk besluit tot het aanleggen van een kanaal van Luik naar ’s-Hertogenbosch. In het daarop volgende jaar ontwierp de hoofdingenieur van de Rijkswaterstaat, A.F. Goudriaan, het projectplan. Het definitieve plan van Maastricht naar ’s-Hertogenbosch werd op 6 augustus 1821 goedgekeurd. Het deel Luik Maastricht werd later in 1828 ontworpen en goedgekeurd. Aan het eind van 1822 begonnen de werkzaamheden. Er werd grofweg van ’s-Hertogenbosch naar Maastricht gewerkt. Het laagste gedeelte werd op 31 mei 1825 geopend, de hogere gedeeltes op 24 augustus 1826. Het nieuwe kanaal werd intensief gebruikt voor handelsgoederen, maar ook door passagiersboten die pas na 1870 zouden verdwijnen als gevolg van de concurrentie door de spoorwegen en de streektrams.

De oorspronkelijke Zuid-Willemsvaart legde 123 km af, maar latere verleggingen zorgden voor een verkorting van ongeveer 1 km. Het totale hoogteverschil bedraagt 39,25 m.

Op het Belgische deel van het kanaal werd in 1840 al het kanaal verbreed. Van 10 meter naar 25 meter. Het Nederlandse deel werd tussen 1890 en 1900 aangepakt. Een derde grote aanpassing werd tussen 1920 en 1935 ondernomen. De steenkoolmijnen in Zuid Limburg en Eisden in België zorgde voor veel transport van kolen. Bij deze aanpassing werden bij Lanklaar, Neeroeteren, Voorshoven en Kreyel (Bocholt) enkele bochten afgesneden. De oude delen kanaal bleven in de vorm van rond 1850 bestaan. Nu zijn daar jachthavens gevestigd.

Koning Willem I (1772 – 1843)

Na de Franse tijd (1795-1815) werd op het Wener Congres in 1815 besloten de Noordelijke en de Zuidelijke Nederlanden bij elkaar te voegen om als bufferstaat te fungeren tegen Frankrijk (Verenigd Koninkrijk der Nederlanden). Dit kwam onder leiding te staan van koning Willem I. Het was de ondankbare taak van koning Willem I om de verschillende delen van de Nederlanden economisch bij elkaar te brengen. Zijn idee was om het overwegend handeldrijvende Noorden aan te vullen met een reeds goed geïndustrialiseerd Zuiden. De handel was geheel afhankelijk van goed transport. De Hollandse zeehavens moesten daarom een goede verbinding hebben met het achterland. Zijn visie was dat dit het beste kon door kanalen aan te leggen, omdat scheepvaartverkeer toen het goedkoopste transport was.

Hij borduurde voort op de kanalenplannen van Napoleon. Napoleon had in Nederland en België al enkele kanalen gegraven, zoals het kanaal Brugge-Sluis en het Grand Canal du Nord. Deze waren vooral aangelegd om militaire redenen.